Grote Kerk: St. Louis- of Munters-kapel, anno 1868. Inlegwerk op het deurpaneel der …

16 reacties Commentaar van bezoekers

Pim een maand geleden

Zal toch rewich zijn. Ik zag de misvormde h voor een k aan, maar verder gebruikt de drukker (Eerhaert zelf) overal een c waar wij nu een k schrijven.

meld misbruik

Pim een maand geleden

Overigens was dit niet zo maar een boek, maar een ware 15e eeuwse bestseller. Er verschenen maar liefst acht edities van, waaronder dus de middelnederlandse, in totaal twaalf drukken tussen 1486 en 1522. Het wordt beschouwd als het eerste geïllustreerde reisboek en diende als zodanig als voorbereidende gids voor pelgrimstochten naar het Heilige Land. De zes panoramas van steden aan de middellandse zee was de eerste keer dat er uitvouwbare illustraties in een boek werden gebruikt. Over de illustrator is verder niks bekend. In de laatste alinea van het boek zelf (folio 163) wordt zijn naam geschreven als “Eerhaert rewick van utrecht”. Het ontgaat mij altijd waarom namen worden aangepast in afwijking van het origineel.

meld misbruik

Pim een maand geleden

De middelnederlandse uitgave is te lezen op google books: https://www.google.nl/books/edition/Die_heylighe_beuarden_tot_dat_heylighe_g/DwS8FMbL3GAC?hl=nl&gbpv=1 . De afbeelding staat op folio 52

meld misbruik

Pim een maand geleden

Een kopie zou raar zijn. Destijds bestond er nog geen kopieerapparaat. Wel kon de houtsnede vaker gedrukt worden vanaf het originele blok, maar dat had de schrijnwerker natuurlijk niet voorhanden en is ook niet te gebruiken voor dit houtsnijwerk, alleen voor boekdrukken. Dit paneel is ook veel groter dan de originele afbeelding. De schrijnwerker had deze afbeelding bij wijze van spreken op zijn werkbank liggen toen hij het paneel maakte en heeft de afbeelding zelf nagetekend voor zijn werk. Wat je eigenlijk ziet is dat hij daarbij geprobeerd heeft op basis van de houtsnede een iets meer realistisch beeld te maken. Maar qua compositie is alles exact hetzelfde, tot in de kleinste details. Van het boek is ook een variant in het middelnederlands verschenen: Die heylighe beuarden tot dat heylighe grafft in Jherusalem, van mei 1488, met Breydenbach als auteur en Reuwich als drukker. Van deze Middelnederlandse versie zijn 33 exemplaren bewaard. Zeer waarschijnlijk dus dat er destijds, eerste helft 16e eeuw, wel een exemplaar van dit boek te vinden was in de kringen van Jeruzalem’s Heren en Vrouwen.

meld misbruik

AvValen een maand geleden

Hij lijkt wel maar een kopie is het niet. Hoe dan ook zal het gegaan zijn zoals je al stelde, de interessante bron die je erbij vermeldde geeft een hele reeks aan afbeeldingen, ongetwijfeld allemaal verband houdend met de vele Jeruzalemsgangers van toen. Kan er nog een ander orgineel in het spel geweest zijn?

meld misbruik

Pim een maand geleden

Ik denk dat het houtsnijwerk gebaseerd is op een afbeelding uit ca. 1484 door Erhard Reuwich (Reeuwijk), een Nederlands kunstenaar van houtsnijwerk, drukker en cartograaf. Hij kwam uit Utrecht maar hij werkte in Mainz. De Peregrinatio in terram sanctam of Sanctae Peregrinationes van Bernhard van Breydenbach, een wiegendrukweergave van een pelgrimstocht naar Jeruzalem is gepubliceerd in 1486 met illustraties getekend door Reuwich. Breydenbach was een rijke domheer van de Dom van Mainz die de pelgrimstocht maakte in 1483-1484 en nam, zoals het boek uitlegt: "Erhard Reuwich van Utrecht, een 'getalenteerd kunstenaar' mee, om tekeningen van de bezienswaardigheden te maken." Reuwich’s illustratie van het heilig graf is hier te vinden: http://eng.travelogues.gr/item.php?view=54932 (bron o.a. wikipedia).

meld misbruik

Pim 2 jaar geleden

http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00routesdata/1700_1799/compendia/debruyn/sepulchrex3.jpg . Hier vond ik nog een afbeelding inderdaad die het gebouwtje van de andere kant toont, ook met zo’n soort tijdelijk bouwconstructie aan de achterkant. Ik las ergens dat veel maquettes van later datum zijn, van de sterk gerenoveerde derde aedicula, na 1555. Het Catharijneconvent heeft bijvoorbeeld zo’n ‘nieuwere’ maquette. Al met al denk ik toch dat de houtinleg een vrij unieke afbeelding is, van een bouwwerk dat toch wereldwijd interesse wekt en daarmee het Dordtse toch een beetje ontstijgt. En naar het leven getekend, want als het gefantaseerd was, dan was het niet in zo’n deplorabele staat weergegeven.

meld misbruik

AvValen 2 jaar geleden

Dank voor de link Pim, heel interessant!

meld misbruik

AvValen 2 jaar geleden

Het gebouw heeft inderdaad een behoorlijk roerige en ingewikkelde geschiedenis. Wegens de bijzondere status die het gebouw hier in het westen had zijn er toentertijd inderdaad wel meer afbeeldingen van gemaakt. Ook zijn er replica's in het klein (maquettes) van bewaard gebleven. Maar hoe dan ook lijkt me dit inlegwerk in ieder geval voor Nederlandse begrippen wel uniek.

meld misbruik

Pim 2 jaar geleden

https://dspace.lib.ntua.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/52675/Nefeli%20Tentoma_Diploma%20Thesis.pdf?sequence=1&isAllowed=y . Een hele lange link, maar hier is een uitgebreide studie te vinden van de verschillende bouwfases. Mijn conclusie is dat we hier de elfde eeuwse byzantijnse versie van de aedicula zien in de vorm van voor 1555. We kijken tegen de noordzijde aan, de oostelijke ingang is links. De twee ramen aan de voorzijde (noordzijde) met de bogen waren oorspronkelijk een ingang. Aan de zuidzijde bevond zich een uitgang zodat pelgrims via de noordingang en de zuiduitgang langs het graf konden lopen. Later in 1187 zijn deze twee ingangen dichtgemetseld en kon je er alleen nog via de linker oostelijke ingang in en uit. Rechts (west) zou een rond koor met pilaren moeten zijn, maar er is duidelijke een soort tijdelijke houten constructie gemaakt. Volgens de studie is het gebouw bij aardbevingen in 1453 en 1545 zwaar beschadigd geraakt en daarom ingrijpend gerestaureerd in 1555. Sowieso werd er waarschijnlijk niets aan het gebouwtje gerepareerd sinds 1244, dus was het al langere tijd in verval. Ik kon verder geen originele afbeeldingen van dit gebouw vinden, dus mogelijk is dit houtinlegwerk best uniek. Maar ik kan het me eigenlijk niet voorstellen, want zo’n belangrijk gebouw zal toch wel vaker in de middeleeuwen op beeld vastgelegd zijn. Er zijn wel een aantal kopieën gebouwd, o.a. in Görlitz.

meld misbruik

AvValen 2 jaar geleden

Geinspireerd door Pims vondst bij Balen ben ik ook nog eens verder gaan bladeren. Lips meldt (p.159) dat in 1553 de kapel van de broederschap van het H. Graf werd gemaakt door Jenning van Tyenen. Wat daar precies mee bedoeld wordt wordt niet helemaal duidelijk, maar Lips doet vermoeden dat het in ieder geval gaat om om de deur en de tekstframenten, en mogelijk het hele hek. Die Jenning van Tyenen lijkt dezelfde persoon te zijn als de snijder van de koorbanken die we nu als Jan Terwen kennen.
Lips volgend is de afbeelding dus in 1553 gemaakt door Jan Terwen, en in 1600 (of 1603 volgens Lips) verplaatst naar de munterskapel. Jensma meldt in zijn boek over de Grote Kerk uit 1987 (p.44) dat het hek in 1675 vervangen is, maar dat de munters de afbeelding met het H.Graf herplaatst hebben aan de binnenkant van de deur. Mogelijk hebben de tekstpanelen dezelfde weg afgelegd? Overigens heeft Balen die vervanging van het hek in 1675 dan dus nog juist kunnen meekrijgen, maar mogelijk was dat al niet meer op tijd voor de uitgave van zijn grote werk.

meld misbruik

AvValen 2 jaar geleden

Dankjewel Pim. Dan is de overgang van het hek naar de munters in ieder geval eerder dan ik dacht (ik had altijd iets van 1685 in mijn hoofd maar met de opmerking van Balen gemaakt in 1677 kan dat niet), rond 1600 dus. Inderdaad moet het hek dan minstens 16e eeuws zijn, misschien eerder. Ik houd wel rekening met de mogelijkheid dat delen van het hek later zijn aangepast en deze afbeelding misschien ouder is dan de rest. Voer voor kunsthistorici en neerlandici.

meld misbruik

Pim 2 jaar geleden

Maar al met al was dit uit de annotatie ook wel af te leiden.

meld misbruik

Pim 2 jaar geleden

Balen publiceerde in 1676. Het inlegwerk is dus van voor 1600, dus zeker zestiende eeuw, mogelijk ouder, vijftiende eeuw.

meld misbruik

Pim 2 jaar geleden

Matthijs Balen zegt er op folios 99 en 100 iets over. De Kapelle van de Jeruzalems Heeren zou dateren uit de 15e eeuw en wordt genoemd in 1503. In 1600 worden inkomsten en goederen van de kapel aan het weeshuis geschonken en ‘des zelfs Puye en Kunstig Hekken is vereerd aan de Munters’ (folio 99). Op folio 100: ‘De Munters Cappel / Pronkt nu haer Verhuld Kunstig Gemarmerd Hekken […] Binnen inde Kappel opte doer van ‘t Hekken, zeynde Kunstig ingeleyd, is te zien, het zoo genoemde, H. Graft met Onderschrift: Dit is ‘t Conterfeytzel van ‘t Heylige Graft te Jeruzalem.’

meld misbruik

AvValen 2 jaar geleden

Het opschrift is in de beschrijving wat door elkaar gegaan. Het moet zijn
DIT . IS . HET . CONTERFEYTSEL . VANT . (H)EYLIG . (G)RAF . TE . HIERUSALEM Ik ben nog altijd erg benieuwd uit welke tijd deze afbeelding stamt. Iemand enig idee, misschien op basis van het gebruikte Nederlands, de gebruikte bijbelvertaling in de tekstblokken, of de stijl van de afbeelding?

meld misbruik